Introduction
As we often emphasize in our articles, fossil resources continue to dominate the world’s primary energy consumption. In 2022, 31.6% of global energy consumption was met by oil, 23.5% by natural gas and 26.7% by coal.
The Stated Policies Scenario of the International Energy Agency’s “World Energy Outlook 2023” predicts that oil and natural gas, which contributed 30% and 23% of energy consumption (respectively) in 2022, will account for 27% and 21% in 2040 and 26% and 20% in 2050. Coal is expected to lose the most weight (14% in 2050), which is the most carbon-emitting of all fossil fuels.
Oil and natural gas will remain very important in the coming decades, not only as sources of energy, but also as key inputs for hundreds of vital industrial products. Natural gas will continue to play an important role in the transition as a critical source of the energy transition. Natural gas, which is currently used as a fuel in electricity generation, industrial facilities, residences and commercial buildings, and as an input in the fertilizer industry, is also one of the most important sources in the current and future production of hydrogen, which is considered one of the most important clean fuels of the future… Currently, hydrogen is predominantly derived from fossil resources (gray hydrogen). In the transition period, natural gas will be used to produce hydrogen, while relatively cleaner (blue) hydrogen will be produced through “carbon sequestration (and utilization) and storage” technologies. The ultimate goal is to prioritize “green” hydrogen produced from renewable sources, especially through electrolysis…
The Growing Importance of the Maritime Sea in Oil and Natural Gas Transportation
The main reason for making this introduction is certainly not to make a ” glorification” of oil and natural gas. However, we will try to make an assessment of how the transportation methods and routes of these two resources, which are expected to maintain their dominance in the near and medium term as they do today, shape energy geopolitics. Within this framework, we will endeavor to emphasize the increasing vital importance of maritime transportation.
While pipelines, marine and land tankers are the main modes of transportation for crude oil and product transportation, river vessels (barges) and railways are also used in certain geographical areas and conditions. Natural gas is mainly transported by pipelines and LNG (liquefied gas) tankers. Compressed Natural Gas is another transportation method. Liquefied gas is obtained by cooling natural gas to minus 161.5 °C for ease of transportation. In these conditions, the volume of natural gas can be reduced by 600 times and much larger volumes of gas can fit into more limited volumes, which are transported to the importer country in LNG tankers. In the country where LNG is imported, the liquid gas is converted back to the gas phase at LNG terminals or Floating Storage and Regasification Tankers (FSRU) and put into use.
In 2022, total crude oil trade volume was 2.1 billion tons and petroleum products trade volume was 1.25 billion tons[1]. As a source region for crude oil exports, the Middle East supplied 43% of total exports, while Russia accounted for 12%. On the import side, Asia Pacific countries accounted for 60% of total global crude oil imports. Three countries (China, India and Japan) imported 75% of this total. European countries accounted for 24% of total crude oil imports.
According to Energy Institute statistics, the trade volume of petroleum products in 2022 was 1.25 billion tons. While the Middle East countries and the US (45% of the total) led the way in product exports, Asia Pacific was also in the lead in product imports with a 40% share. Asia Pacific was followed by Europe (with a lower share of 60%).
The International Energy Agency’s World Energy Outlook 2023 predicts that the share of seaborne trade, especially in international natural gas trade, will increase further in the coming decades. In 2022, 59.1% of international natural gas trade was carried out by maritime transportation (LNG), while the share of pipeline transportation was 40.9%. One of the striking projections of the report is that the share of LNG in international natural gas trade will rise to 66.4% in 2030 and 71.2% in 2050 (in the Announced Policies Scenario), highlighting the growing role of the maritime sector in energy security.
While determining Türkiye’s energy policies and energy security strategies within this framework, it is imperative to take into account the increasing importance of the maritime environment. The concept of “Blue Homeland” and its importance is not limited to claiming our potential hydrocarbon resources in the maritime waters. The security of transportation routes is as important as the resources in question. Any problems that may occur in transportation routes will lead to an increase in oil and natural gas prices and, accordingly, in Türkiye’s energy import bill.
“Choke Points” in Oil and Gas Transportation
Approximately 100 million barrels of liquid fuel are consumed every day in the world[1]. Again, about 75% of this (75.2 million barrels/day in 2022) is transported by maritime transport[2]. Natural gas consumption (annually) is around 4 trillion cubic meters. Every day, these resources are transported from countries with export potential to countries with import needs, mostly by maritime routes. This transportation process, mostly across oceans, involves risky transit routes and choke points.
The main ones are the Strait of Hormuz, Strait of Malaka, Bab el Mendeb, Suez Canal, SUMED Pipeline, Turkish Straits, Panama Canal and Dover Canal. In our article, we have included a map with the latest statistics to show the location of these bottlenecks in the “big picture” and the daily amount of oil transported in 2022. The US Department of Energy has updated the data, especially for the Strait of Hormuz, Suez Canal and SUMED Pipeline, due to the Israeli Hamas conflict. Other data on the map is for 2020. As can be seen from the map mentioned; in 2022, an average of 20.8 million barrels of oil[3] per day was transported through the Strait of Hormuz, the most important exit route of the Middle East geography, which hosts 50% of the world’s crude oil reserves. This amount accounts for 21% of daily liquid fuel consumption and about 28% of liquid fuel transportation by sea. The amount of LNG transported through Hormuz in 2022 is given as 310 million cubic meters per day on average.
The average amount of crude oil and condensate discharged through the Strait of Hormuz in 2022 was 15.2 million barrels/day, while the amount of petroleum products was 5.6 million barrels/day. Most of these are transported through the Strait of Malaka in the direction of Asian markets to meet the import needs of countries such as China, India, South Korea and Japan. Approximately 16.5 million barrels per day of liquid fuel were transported through the Malaka Strait between Malaysia and Indonesia.
On the other hand, increasing amounts of crude oil, condensate and petroleum products (totaling 7.1 million barrels per day) are being transported into the Red Sea through the Bab el Mendeb Strait. In addition to liquid fuels and products transiting the Red Sea, a significant amount of LNG also passes through this Strait. Transportation traffic in the Red Sea is bi-directional (South-North and North-South) for both liquid fuels and products and LNG. The Straits of Hormuz and Bab el Mendeb are of strategic and vital importance for both liquid fuel and LNG exporting and importing countries, and the Strait of Malaka for Asian markets.
The liquid fuel and LNG transported in the South – North direction via the Bab el Mendeb – Red Sea route opens to the Eastern Mediterranean via the Suez Canal and the SUMED Pipeline in Egyptian territory. In 2022, an average of 3.6 million barrels per day of crude oil and condensate and the same amount of petroleum products were transported through the Suez Canal and the SUMED Pipeline (both-way transportation totals). In addition to Türkiye and Russia, the countries covered by trade in the northern direction are Africa, Europe and North and South America. On the southbound (Suez – Red Sea – Bab el Mendeb) route, US and Russian oil and LNG, as well as Türkiye’s surplus petroleum products, are transported to Asian markets. For example, Russia exported 6.1 billion cubic meters of LNG to China and 9.2 billion cubic meters to Japan through this route in 2022. In the same year, the US sold 24.1 billion cubic meters of LNG to Asia Pacific markets. What we are trying to emphasize with these data is that these maritime transportation routes are increasingly vital for global energy security. For all hydrocarbon exporting countries in the Middle East, these routes and choke points carry significant security risks. With the Israel – Hamas war, these risks have become much bigger and hotter. The increasing daily traffic of drones and UCAVs, rockets, and clashes in the Red Sea, and the possibility of spillover of conflicts, are concrete reflections of this. If it is remembered that Russia, China, Saudi Arabia, the UAE and Türkiye, in addition to Western countries, have bases on both shores of the Red Sea, the role of hydrocarbon transportation and the increasing importance of the seas in this regard can be grasped more simply.
Türkiye’s re-evaluation of its energy policy in conjunction with its maritime strategy is a national and urgent task, as global and regional developments concretely demonstrate.
- Statistical Review of World Energy, 2023; Energy Institute
- Statistical Review of World Energy, 2023; Energy Institute
- US Energy Information Administration (Department of Energy)
- This refers to all liquid fuels.
Giriş
Yazılarımızda sıklıkla vurguladığımız gibi, dünya birincil enerji tüketiminde, fosil kaynakların ağırlığı devam ediyor. 2022 yılındaki küresel enerji tüketiminin % 31,6’sı petrol, % % 23,5’i doğal gaz ve % 26,7’si kömürle karşılandı.
Fosil yakıtlar ağırlıklı mevcut enerji karışımının neden olduğu küresel ısınma ve iklim değişikliğinin ekosistemde yaratmakta olduğu yıkımı önleyebilmek amacıyla öne çıkan “enerji dönüşümü” çabaları sürmekte ise de özellikle petrol ve doğal gazın enerji karışımındaki payında kökten bir azalma beklenmiyor.
Uluslararası Enerji Ajansı’nın “Dünya Enerji Görünümü 2023” başlıklı raporunun Açıklanan Politikalar Senaryosu (Stated Policies Scenario), 2022’de enerji tüketiminde (sırasıyla) % 30 ve % 23 katkıları olan petrol ve doğal gazın 2040’da %27 ve % 21, 2050’de % 26 ve % 20’lik paylarının olacağını öngörüyor. En fazla ağırlık kaybının, fosil yakıtlar arasında en fazla karbon salımına neden olan kömürde gerçeklenmesi bekleniyor (2050’de % 14).
Petrol ve doğal gaz sadece enerji kaynağı olarak değil, yüzlerce yaşamsal sanayi ürününün başlıca girdileri olarak, önümüzdeki on yıllarda da önemlerini büyük oranda koruyacaklar. Doğal gaz, enerji dönüşümünün kritik bir kaynağı olarak; geçiş döneminde önemli bir rol oynamayı sürdürecek. Günümüzde elektrik üretiminde, sanayi tesislerinde, konutlar ve ticarethanelerde yakıt, gübre sanayiinde girdi olan doğal gaz, geleceğin en önemli temiz yakıtları arasında sayılan hidrojenin gerek bugün ve gerekse gelecekteki üretiminde de en önemli kaynaklardan biri konumunda… Halen hidrojen, ağırlıklı olarak fosil kaynaklardan elde ediliyor (gri hidrojen). Geçiş döneminde ise hidrojen üretiminde doğal gaz kullanılırken, “karbon tutma (ve kullanma) ve depolama” teknolojileriyle, göreli daha temiz (mavi) hidrojen üretimi yaygınlık kazanacak. Nihai hedef ise, yenilenebilirler kaynaklı ve özellikle elektroliz yöntemleriyle üretilen “yeşil” hidrojenin öne geçmesi…
Petrol ve Doğal Gaz Taşımacılığında Denizlerin Artan Önemi
Bu girişi yapmamızın temel nedeni, petrol ve doğal gaz “güzellemesi yapmak değil kuşkusuz. Ancak bugün olduğu gibi yakın ve orta erimde de ağırlıklarını korumaları beklenen bu iki kaynağın, taşıma yöntem ve güzergahlarının, enerji jeopolitiğini nasıl biçimlendirdiklerine yönelik bir değerlendirme yapmaya çalışacağız. Bu çerçevede de özellikle deniz yoluyla taşımacılığın giderek artan yaşamsal önemine vurgu yapma gayretinde olacağız.
BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD)’nın verilerine göre, 2021 yılında toplam hacmi 11 milyar tona ulaşan uluslararası ticaretin; hacmen % 80’i, parasal büyüklük olarak % 70’i deniz yolları güzergahlarından gerçekleştirilmiştir. Söz konusu ticari yükün en büyük bölümü kuru yük, ikinci büyüklükteki yük ise ham petrol ve petrol ürünleridir (yıllık hacmi 3 milyar tondan fazla).
Ham petrol ve ürün taşımacılığında boru hatları, deniz ve kara tankerleri öne çıkan taşıma yöntemleriyken, belli coğrafya ve koşullarda nehir gemileri (barge) ve demiryolları da kullanılmaktadır. Doğal gaz ise ağırlıklı olarak boru hatları ve LNG (sıvılaştırılmış gaz) tankerleriyle taşınır. CNG (Basınçlandırılmış Gaz: Compressed Natural Gas) de bir diğer taşıma yöntemidir. Sıvılaştırılmış gaz, taşıma kolaylığı sağlamak amacıyla, doğal gazın eksi 161,5 °C’ye soğutulması ile elde edilir. Bu koşullarda doğal gazın hacmi 600 kez küçülür ve çok daha fazla miktarda gazın daha sınırlı hacimlere sığmasıyla, LNG tankerlerinde ithalatçı ülkeye taşınır. LNG ithalatı yapılan ülkede, sıvı halindeki gaz LNG terminallerinde ya da Yüzer Depolama ve Yeniden Gazlaştırma tankerlerinde (FSRU), yeniden gaz fazına çevrilerek, kullanıma sunulur.
2022 yılında, toplam ham petrol ticaret hacmi 2,1 milyar ton, petrol ürünleri ticareti hacmi, 1,25 milyar ton olarak gerçekleşmiştir[1]. Ham petrol ihracatında kaynak bölge olarak Orta Doğu, toplam ihracatın % 43’ünü, Rusya ise % 12’sini sağlamıştır. İthalat tarafında ise toplam küresel ham petrol ithalatının % 60’ı Asya Pasifik ülkelerince yapılmıştır. Bu toplamın % 75’i üç ülke (Çin, Hindistan, Japonya) tarafından gerçekleştirilmiştir. Toplam ham petrol ithalatının % 24’ü Avrupa ülkelerince yapılmıştır.
Energy Institute istatistiklerine göre; 2022 yılı petrol ürünleri ticaret hacmi ise 1,25 milyar ton olmuştur. Ürün ihracatında başı Orta Doğu ülkeleri ve ABD (toplamın %% 45’i) çekerken, Asya Pasifik, ürün ithalatında da % 40’lık ağırlığıyla önde yer almıştır. Asya Pasifik bölgesini, (% 60 daha düşük oranla) Avrupa bölgesi izlemiştir.
Uluslararası Enerji Ajansı’nın World Energy Outlook 2023 raporu ise özellikle uluslararası doğal gaz ticaretinde, deniz yoluyla yapılmakta olan ticaretin payının, önümüzdeki on yıllar içinde daha da artacağını öngörmektedir. 2022 yılında, uluslararası doğal gaz ticaretinin %
59,1’i deniz yoluyla (LNG[1]) gerçekleşmişken, boru hatları ile yapılan ticaretin payı % 40,9 düzeyindedir. Uluslararası doğal gaz ticaretinde LNG’nin (deniz yolu ile taşımacılığın) payının, (Açıklanan Politikalar Senaryosu’nda) 2030’da % 66,4’e, 2050’de % 71,2’ye yükselmesi, raporun çarpıcı öngörülerinden biridir ve enerji güvenliğinde, denizlerin artmakta olan rolüne dikkati çekmektedir.
Türkiye’nin enerji politikalarını ve bu çerçevede enerji güvenliği stratejilerini belirlerken, denizlerin giderek artan önemini dikkate alma zorunluluğu vardır. “Mavi Vatan” kavramı ve önemi, sadece denizlerdeki potansiyel hidrokarbon kaynaklarımıza sahip çıkmakla sınırlı değildir. Taşıma yollarının güvenliği de en az söz konusu kaynaklar kadar önemlidir. Taşıma güzergahlarında oluşabilecek herhangi bir sorun, petrol ve doğal gaz fiyatlarının ve buna bağlı olarak, ülkemizin enerji ithalat faturasının artmasına neden olacaktır.
Petrol ve Doğal Gaz Taşımacılığında “Dar Boğazlar”
Dünyada her gün yaklaşık 100 milyon varil sıvı yakıt tüketilmektedir[1]. Bunun gene yaklaşık % 75’i (2022’de 75,2 milyon varil/gün) deniz yoluyla taşınmaktadır[2]. Doğal gaz tüketimi (yıllık) 4 trilyon metreküp civarındadır. Söz konusu kaynaklar her gün, ihraç potansiyeli olan ülkelerden ve büyük miktarları deniz yoluyla olmak üzere ithalat gereksinimi olan ülkelere taşınmaktadır. Çoğunlukla okyanuslar aşılarak yapılan bu taşımacılık sürecinde, riskli geçiş güzergahları ve dar boğazlar (choke points) yer almaktadır.
Bu dar boğazların başlıcaları; Hürmüz Boğazı, Malaka Boğazı, Bab el Mendeb, Süveyş Kanalı, SUMED Boru Hattı, Türk Boğazları, Panama Kanalı ve Dover Kanalı olarak sıralanmaktadır. Yazımızda, söz konusu dar boğazların “büyük resimdeki” yerlerini ve 2022 yılında taşınan günlük petrol miktarlarını gösterebilmek için en son istatistiklerin işlendiği bir haritaya yer verilmiştir. ABD Enerji Bakanlığı, İsrail Hamas çatışması nedeniyle, özellikle Hürmüz Boğazı, Süveyş Kanalı ve SUMED Boru Hattı verilerini güncellemiştir. Haritadaki diğer veriler, 2020
yılı verileridir. Söz konusu haritadan da görülebileceği gibi; dünya ham petrol rezervlerinin % 50’sini barındıran Orta Doğu coğrafyasının en önemli çıkış yolu olan Hürmüz Boğazı’ndan 2022’de günde ortalama 20,8 milyon varil petrol[1] taşınmıştır. Bu miktar günlük svı yalıt tüketiminin % 21’ini, deniz yolu ile yapılan sıvı yakıt taşımacılığının ise yaklaşık % 28’ini oluşturmaktadır. Hürmüz’den 2022 yılında taşınan LNG miktarı, günde ortalama 310 milyon metreküp olarak verilmektedir.
Hürmüz Boğazı’ndan 2022’de çıkan ortalama ham petrol ve kondensat miktarı 15,2 milyon varil/gün, petrol ürünleri miktarı ise 5,6 milyon varil/gün olarak gerçekleşmiştir. Bunların büyük miktarı başta Çin, Hindistan, Güney Kore ve Japonya gibi ülkelerin ithalat gereksinimini karşılamak üzere; Malaka Boğazı’ndan geçerek, Asya piyasaları yönünde taşınmaktadır. Malezya ile Endonezya arasındaki Malaka Boğazı’ndan günde yaklaşık 16,5 milyon varil sıvı yakıt taşınmıştır.
Diğer yandan ise giderek artan miktarda ham petrol, kondensat ve petrol ürünü de (toplamları 7,1 milyon varil/gün) Bab el Mendeb Boğazı’ndan Kızıldeniz’e giriş yapmaktadır. Kızıldeniz’e giren sıvı yakıt ve ürünlerin yanı sıra önemli miktarda LNG’de bu Boğaz’dan geçmektedir. Gerek sıvı yakıt ve ürün gerekse LNG taşınmasında Kızıldeniz’deki taşıma trafiği iki yönlü (Güney-Kuzey ve Kuzey-Güney) kullanılmaktadır. Gerek sıvı yakıt ve gerekse LNG ihracat ve ithalatçısı ülkeler açısından Hürmüz ve Bab el Mendeb Boğazları ile Asya piyasaları açısından Malaka Boğazı stratejik ve yaşamsal önemdedir.
Bab el Mendeb – Kızıldeniz güzergahından Güney – Kuzey yönlü taşınan sıvı yakıt ve LNG, Mısır topraklarında yer alan Süveyş Kanalı ve SUMED Boru Hattı üzerinden, Doğu Akdeniz’e açılmaktadır. 2022 yılında Süveyş Kanalı ve SUMED Boru Hattı üzerinden günde ortalama 3,6 milyon varil ham petrol ve kondensat ve gene aynı miktarda petrol ürünü (her iki yönlü taşıma toplamları) taşınmıştır. Kuzey yönündeki ticaretin kapsamındaki ülkeler, Türkiye ve Rusya’nın yanı sıra Afrika, Avrupa ile Kuzey ve Güney Amerika ülkeleridir. Güney yönlü (Süveyş – Kızıldeniz – Bab el Mendeb taşımacılıkta ise ABD ve Rusya’nın petrol ve LNG’si ile Türkiye’nin tüketim fazlası petrol ürünleri, Asya piyasalarına taşınmaktadır. Örneğin Rusya, 2022’de bu güzergahtan; Çin’e 6,1 milyar metreküp, Japonya’ya 9,2 milyar metreküp LNG ihraç etmiştir. ABD de Asya Pasifik piyasalarına aynı yıl 24,1 milyar metreküp LNG satmıştır. Bu verilerle vurgulamaya çalıştığımız husus, söz konusu deniz taşımacılık güzergahlarının, küresel enerji güvenliği için giderek artan yaşamsal bir önemi olduğu hususudur. Orta Doğu’daki hidrokarbon ihracatçısı tüm ülkeler için de bu güzergahlar ve dar boğazlar, önemli güvenlik riskleri taşımaktadırlar. İsrail – Hamas savaşı ile bu riskler çok daha büyük ve sıcak hale gelmiştir. Kızıldeniz’de her gün İHA ve SİHA’ların, roketlerin ve çatışmaların artan trafiği ve çatışmaların yayılma olasılığı, bunun somut yansımasıdır. Kızıldeniz’in her iki kıyısında, Batılı ülkelerin yanı sıra Rusya, Çin, S. Arabistan, BAE ve Türkiye’nin de üsleri olduğu anımsanırsa, hidrokarbon taşımacılığının ve bunda da denizlerin artan öneminin rolü daha yalın biçimde kavranabilir.
Türkiye’nin, enerji politikasını denizcilik stratejisi ile birlikte ve yeniden değerlendirmesi, küresel ve bölgesel gelişmelerin de somut olarak gösterdiği gibi, ulusal ve acil bir görev olarak önümüzde durmaktadır.
Necdet Pamir
No comment